Worden we luie denkers door generatieve AI zoals ChatGPT? Als ik een draaiboek voor een workshop moet maken vraag ik het altijd aan ChatGPT, en ik ben nooit helemaal tevreden over het resultaat. Ik ga dan zelf nog andere werkvormen toevoegen, of neem langer de tijd. Maar.. ik merk ook wel dat ik minder zin krijg om zelf iets te gaan bedenken, een zekere gemakzucht komt ook wel in mij op. Het voelt langzamerhand of er wat draadjes in mijn hoofd minder gebruikt worden. Een voorbeeld: de sessie over de toekomst van leren voor de LOSmakers. ik heb het draaiboek en vier toekomstscenario’s laten maken door generatieve AI. Lekker snel klaar en goede scenario’s. Echter als ik zelf scenario’s had bedacht had ik veel dieper nagedacht over hoe ik denk dat de toekomst van leren eruit kan zien.

 

Samenwerken met AI zonder lui te worden

Mijn vraag is dus: hoe kun je met een taalmodel samenwerken zonder dat je lui wordt in je denken? Hoe voorkom je dat eigen denkcapaciteit achteruit kachelt?

 

Wat zegt onderzoek over kritisch denken en AI?

Via LinkedIn vond ik een studie van Hank Lee en vele anderen. De titel is The Impact of Generative AI on Critical Thinking: Self-Reported
Reductions in Cognitive Effort and Confidence Effects From a Survey of Knowledge Workers. De titel alleen al laat je hersenen even kraken :). Het onderzoekt hoe GenAI het kritisch denken beïnvloedt onder kenniswerkers, wel zoals door henzelf gerapporteerd overigens.  Nu even een bekentenis: ik heb het artikel eerst met AI laten samenvatten en moest mijzelf wel even dwingen het echt zelf te gaan lezen. Dit zelf lezen leverde wel veel meer inzichten op: ik vind het echt een goed artikel. Ze hebben 319 kenniswerkers gevraagd om voorbeelden van gebruik van generatieve AI en vragen gesteld over kritisch denken daarbij.

Allereerst mooi dat het de vraag in perspectief zet: bij nieuwe technologieën wordt altijd de vraag gesteld wat de impact is op menselijk denken, van schrijven (bezwaar van Socrates), printen (bezwaar van Trithemius) tot rekenmachines (bezwaar van rekenleraren). De onderzoekers gebruiken overigens het model van Bloom als definitie van kritisch denken.

Een belangrijke conclusie: veel vinden dat ze minder inspanning steken in kritisch denken bij gebruik generatieve AI vergeleken met zonder (van 55% tot 79% minder).

 

AI verandert ons kritisch denken – maar hoe?

Hoewel veel mensen minder kritisch denken bij AI-gebruik, steken ze juist meer energie in andere denkstappen, zoals:

  • Bedenken van een goede prompt – wat vraag je precies?
  • Beoordelen van het antwoord – voldoet het aan bepaalde criteria of standaarden?
  • Herformuleren van de prompt – aanpassen als het antwoord niet goed genoeg is.
  • Verifiëren van informatie – klopt het wat AI zegt?
  • Selecteren van de relevante delen – wat is bruikbaar?
  • Aanpassen van de resultaten – herschrijven en verbeteren.

Dit inzicht stelt me gerust: deze stappen doorloop ik meestal grondig.

De valkuilen: wanneer worden we wél lui?

Dit geeft mij wel een andere bril: we worden niet per se slimmer of luier, maar ons kritisch denken verandert. In plaats van zelf informatie zoeken en analyseren, gaan we kritisch kijken naar de AI-output. Dit kan er echter toe leiden dat mensen minder zelfstandig nadenken en minder oefenen met analytische vaardigheden, zoals informatie beoordelen en probleemoplossend denken.

Maar… er zijn situaties waarin mensen minder kritisch worden en AI blindelings vertrouwen, zoals:

  • Bij weinig zelfvertrouwen – beginners hebben minder vertrouwen in hun eigen vaardigheden en nemen AI-uitkomsten eerder klakkeloos over.
  • Bij te veel vertrouwen in AI – als je denkt dat AI altijd gelijk heeft, controleer je minder.
  • Onder tijdsdruk – weinig tijd maakt dat je minder kritisch kijkt naar AI-uitkomsten (herkenbaar!).
  • Bij onbekendheid met het onderwerp – als je er weinig van weet, weet je ook niet hoe kritisch je moet zijn.

Deze factoren kunnen inderdaad leiden tot ‘lui denken’ en te kritiekloos vertrouwen op AI. Een mooie term voor lui denken vind ik trouwens ‘cognitive offloading’.

Hoe blijf je kritisch denken in een AI-tijdperk?

Dit betekent wel wat voor kritisch denken, zowel de nieuwe vaardigheden om met generatieve AI te werken als de ‘oude’ vaardigheden. Wat je zelf kunt doen:

  • Blijf ook zelf informatie zoeken. Een voorbeeld is zoals ik nu dit artikel heb gelezen. Daarnaast kun je natuurlijk prima artikelen laten samenvatten, maar voor de onderwerpen waar je over wilt leren is dit beter.
  • Blijf ook zelf schrijven. Wees je bewust wanneer je zelf wilt schrijven omdat je je gedachten wilt ordenen. Wanneer je een snel tekstje voor het intranet wilt schrijven kan AI dat wellicht beter een wervender.
  • Laat je hersens kraken bij elke stap van het samenwerken met generatieve AI
  • Bedenk voordat je AI gebruikt: wil ik het zelf doen of met AI? Welk model? Welke stappen wil ik laten doen door AI? Je kunt besluiten om zelf te starten met schrijven en alleen om voorbeelden of spellingscheck vragen, of AI in te zetten als kritische lezer.
  • Je kunt AI ook gebruiken om je kritisch denken aan te scherpen. Vraag bijvoorbeeld om jou vragen te stellen rond een dilemma.

 

Lessen voor L&D: hoe trainen we kritisch denken met AI?

  • Stop in je AI-trainingen ook een onderdeel over kritisch werken met AI. Leer ze dat het belangrijk is om AI-resultaten kritisch te bekijken en niet klakkeloos antwoorden te accepteren. Bijvoorbeeld AI-verificatieopdracht waarbij medewerkers actief AI-output moeten controleren en verbeteren.
  • Ontwikkel AI-mentor programma’s waarin ervaren medewerkers AI-gebruik begeleiden en bespreken hoe kritisch denken behouden
  • Bedenk ‘user cases’ voor je organisatie met situaties waarin je AI wel of juist niet gebruikt. Als je als medewerkers je wilt ontwikkelen kun je bijvoorbeeld AI gebruiken voor feedback in plaats van het werk voor je te doen.

Ik besloot dit blog helemaal op eigen kracht te schrijven en pas later ai in te schakelen, ondanks het aanbod van ChatGPT :). Ik heb in de rol van L&D-er feedback gevraagd op dit artikel.

Ik heb het artikel ook helemaal gelezen. Een bewuste keuze om zo samen te werken met generatieve AI—en misschien iets om zelf ook eens te proberen?