Socrates sprak mensen aan die dachten wel te weten hoe het zat. Zijn gevraag bracht hen eerst van de wijs en daardoor iets meer wijsheid. Wij LOSMakers voelen op onze klompen aan dat leren begint met goede vragen stellen en willen daarom in de sneakers van een eigentijdse Socrates stappen. Veertien LosMakers deden daarom mee aan de boekbespreking op 14 december van Elke Wiss’ bestseller Socrates op sneakers. Een filosofische gids voor het stellen van goede vragen. We snapten het wel, maar toepassen blijkt weerbarstig. We voelen allemaal aarzeling om er socratisch op los te vragen. Daarom was het fijn om onder de vriendelijk en enthousiaste begeleiding van Sibrenne, Annet, Jacqueline en Elien te oefenen met de onderzoekende Socratische houding en de vraagtechniek.

Door: Isabelle Langeveld (op de account van Sibrenne)

Eigentijdse socratische tool

We kregen natuurlijk eerst een paar goede vragen om in de denkstand te komen. Leuk hoe LOSMakers een tool uit Socrates’ tijd, namelijk een tekst lezen, combineren met een online tool van nu, Flipgrid. Voor wie het niet kent: je krijgt een link naar een webpagina met de opdracht om een korte video op te nemen, waarin je in max 45 seconden antwoord geeft op een vraag.

Vooraf input geven in Flipgrid

Nuttig want ik vond dit al mooie voorbeelden van vragen die tot denken aanzetten. En een goede oefening met beknopt antwoord geven! Je krijgt al een groepsgevoel door in de antwoorden de verwachtingen van de andere deelnemers mee te beleven. Een paar filmpjes kwamen terug in het programma als aankeiler of illustratie van een volgend blokje (blended ontwerptip).

Bij de opening van de sessie was aan Jacqueline de taak om het boek even samen te vatten! We konden in de gedeelde presentatie meelezen waar het om gaat:

Nieuwsgierigheid botst met aannames

Waarom het vaak niet goed lukt om die goede vraag te stellen, legt Elke uit in het boek. Eén van die redenen is dat je liever wilt scoren met een mening dan met een vraag. Ik denk dat we dat hebben ervaren met de eerste oefening. We kregen deze slide te zien met de vraag: ‘Met wie zou je willen babbelen en met wie niet?’

Foto’s overgenomen van Unsplash (http://www.unsplash.com/) en The Gender Spectrum Collection (https://genderphotos.vice.com/)

We menen van alles af te lezen aan de gezichtsuitdrukking en houding; open of gesloten, wel of niet interessant. ‘Oei, dat meisje heeft issues, die loop ik voorbij.’ Daar kwamen we natuurlijk niet zomaar mee weg. In breakout rooms bevroegen we elkaar, zowel naar boven (naar de abstractie en meer algemeen geldende opvattingen die in onze aannames verpakt zitten) als naar beneden (welke informatie haal je uit de foto van deze persoon en situatie).

Ik wilde bijvoorbeeld wel in gesprek met de dame op het strand. Naar beneden beschreef ik desgevraagd haar enthousiaste en open en uitnodigende blik. Door de vraag wat ik nog meer zag, werd ik me bewust van mijn positieve associaties met de zee. ‘Ze ziet er zo gezond en actief uit, ik wil wel samen met haar de golven in duiken.’ Naar boven vroeg mijn gesprekspartner: ‘Wat betekent het voor jou dat zij er zo gezond en actief uitziet?’ Toen bedacht ik dat ik dat natuurlijk zelf ook graag wil voelen, maar dat ik om te sporten toch wel een sociale stimulans nodig heb. Dus heb ik mij meteen weer aangemeld voor de bootcampsessie!

Wat is het fijn als iemand echt goed naar je luistert en aanhaakt op begrippen die onbewust toch belangrijk blijken.

In de plenaire terugkoppeling bleek dat je op basis van een foto veel informatie gaat invullen, eigenlijk zoals je dat in een gesprek ook doet. Het ongeduld van ja ja ik weet het wel, is zo sterk dat je amper op goede vragen kunt komen. In deze oefening ging het alleen nog over een foto van een mens met wie je al dan niet wil praten. Hoe zou het dan gaan als je het over leren moet hebben?

Daar was de casus perfect op toegesneden.

Kunnen we onbevooroordeeld praten over leren?

In breakouts stelden we ons voor hoe we in deze organisatie in gesprek zouden gaan.

Ha! In elke zin lezen we wel een aanname. Maar wat doe je ermee?

Je bent geneigd om naar een definitie van feedback te vragen, want dat lijkt een open en neutrale vraag. Maar volgens Elke is een waarop je een antwoord kan vinden in een boek of Wikipedia geen goede denkvraag. Het zal moeten gaan over de betekenis van feedback voor de organisatie van je gesprekspartner. Maar als je weet wat Klaas de manager eronder verstaat, weet je dan of Hulya de HR-expert het ook zo ziet? Misschien eerst met zijn allen een week in een vakantiehuis en onder leiding van een Socratisch expert de vraag Wat is goede opbouwende feedback uitwerken? (Eén van de deelnemers heeft zo’n Socratische vakantie beleefd.) Misschien is er dan geen cursus meer nodig!

De L&D-reflex is om te vragen Welk probleem is opgelost als alle medewerkers een cursus hebben gehad? Deze hebben we samen onderzocht. Ook dan blijf je er veilig boven hangen en kan Klaas bij zijn verhaal blijven: ‘dan gaan ze meer van elkaar leren’ (duh). Bovendien hoort een achterdochtige Klaas of Hulya hier een aanname in: ‘Jullie denken zeker dat het probleem met een cursus is opgelost!’

Een Socratisch gesprek wordt altijd gevoerd op basis van een concrete ervaring. Daarom zou je kunnen vragen: ‘Wanneer heeft u voor het laatst feedback gehad waarvan u echt iets heeft geleerd?’ Vraag je zo’n situatie helemaal uit dan zou je erachter kunnen komen dat die feedback erg lief werd gegeven maar toch aankwam of dat de feedback helemaal niet zo opbouwend werd gegeven, maar toch doel trof.

Een vraag aan Klaas naar boven zou zijn: ‘Hoe komt u tot het idee dat te lief zijn goede feedback in de weg zit?’

Dit is spannend, mag het?

Eén van ons hoort dit als een confronterende vraag, want ook in deze vraag zit misschien wel een negatief oordeel over de probleemanalyse van de opdrachtgever. Elke, de schrijfster van het boek vindt dat je confronterende vragen moet kunnen stellen. Maar, kan dat zomaar in zo’n verkennend gesprek?

Als we Elkes adviezen volgen:

1. expliciet om toestemming vragen om de vraag samen te verkennen
2. oprecht nieuwsgierig zijn en het perspectief van de gesprekspartners innemen

Dan kan het.

Je zegt bijvoorbeeld: ‘Ik ben heel benieuwd naar de achtergronden van de vraag. We zoeken naar een gemeenschappelijk beeld van het resultaat.’

Er werd ook gezegd dat je het gesprek aangaat vanuit de functie van alle gesprekspartners. Als het niet persoonlijk is, is het ook niet bedreigend. Bij nader inzien twijfel ik daaraan. Een onderwerp als feedback en leren is toch ook altijd wel een beetje persoonlijk. Opvattingen van beslissers kunnen impliciet heel bepalend zijn.

We nemen hier veel uit mee, bijvoorbeeld:

• elke week een oefening uit het boek doen en daar je naaste omgeving voor inzetten
• eerst een vraag naar beneden en dan naar boven om de denkkracht te ontketenen
• toestemming vragen: ‘Mag ik dit met jou verkennen?’

Maar liefst ook nog meer oefenen, bijvoorbeeld met een groepje online een Socratisch Gesprek voeren. Als je dat ook interessant lijkt of iemand zoekt om een gesprek voor te bereiden waarin je de Socrates in jezelf de ruimte wil geven, dan kun je je melden op het Slackkanaal van LOSMakers, gewijd aan de boekbesprekingen.